مراحل انجام معاملات

یكی از مهم ترین اطلاعاتی كه سهام داران باید داشته باشند، آگاهی از مراحل خرید و فروش سهام است تا بعداً دچار مشكل نشوند. در این بخش به طور خلاصه مراحل مختلف خرید و فروش سهام توضیح داده شده است. مطالب ارایه شده در این بخش عبارتند از:

نحوه ­ی انجام معامله
افتتاح حساب یا دریافت کد معاملاتی
تکمیل فرم سفارش خرید یا فروش
ساعات معامله
ورود سفارش به سامانه معاملاتی
محدودیت های بورس
تسویه معاملات

نحوه­ ی انجام معامله
انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران از طریق کارگزاران انجام می‌شود. به عبارت دیگر راه دیگری برای معامله سهام و تغییر مالكیت آن به جز از طریق كارگزاران وجود ندارد. این کارگزاران که در انجام معاملات نقش نماینده ی خریدار و یا فروشنده را ایفا می‌کنند، دارای مجوز کارگزاری از سازمان بورس هستند. كارگزاران می توانند فعالیت های دیگری از قبیل مشاوره، سبدگردانی و بازارگردانی نیز انجام دهند.

افتتاح حساب یا دریافت کد معاملاتی
اگر سرمایه گذاری تازه وارد هستید باید حتماً كد معاملاتی دریافت كنید. از آن‌جا که دادوستد اوراق بهادار با استفاده از سامانه رایانه ‌ای و براساس کد خریدار و فروشنده انجام می‌شود، لازم است همه ی خریداران و فروشندگان دارای کد منحصر به خود باشند تا کارگزار بتواند براساس آن به خرید و فروش اوراق بهادار بپردازد. کد معاملاتی، شناسه‌ای 8 کاراکتری است كه از سه حرف اول نام خانوادگی و یک عدد تصادفی تشکیل شده است. کد معاملاتی سرمایه‌گذار منحصر به فرد است و هر سرمایه‌ گذار یک کد معاملاتی دارد. دریافت کد معاملاتی از طریق کارگزار و با ارائه ی مدارک شناسایی (رونوشت شناسنامه و شماره ملی) و فقط برای یک ‌بار انجام می‌ شود. دریافت كد معاملاتی معمولاً دو روز كاری طول می كشد.

تکمیل فرم سفارش خرید یا فروش
در این فرم اطلاعات مورد نیاز اعم از مشخصات شرکت کارگزاری، مشخصات سرمایه‌گذار، نام، تعداد و قیمت اوراق بهادار، چگونگی پرداخت یا دریافت وجه قید می ‌شود. تعیین قیمت اوراق بهادار با مشتری است و مشتری می‌ تواند تقاضای خرید یا فروش اوراق بهادار را در قیمت مشخصی تقاضا کند یا اینکه تعین قیمت را به کارگزار و شرایط بازار واگذار کند. انجام معامله بدون پر كردن فرم فوق امكان ندارد. در برخی كارگزاران امكان خرید و فروش اینترنتی وجود دارد. در چنین كارگزاری هایی مشتری ابتدا باید قراردادهایی خاص با كارگزار منعقد كرده و سپس از طریق اینترنت سفارش خود را وارد نماید. در معاملات اینترنتی نیاز به پر كردن فرم سفارش در هر دفعه نیست.
براساس قانون، سهام داری كه مایل به خرید سهم است باید قبل از سفارش، مبلغ مورد نظر را به حساب كارگزاری واریز كند. برای فروش نیز به همراه داشتن سند سهم الزامی است.

ساعات معامله
معاملات اوراق بهادار در بورس تهران از شنبه تا چهارشنبه هر هفته به جز روزهای تعطیل عمومی، از ساعت 9:00 تا 12:00 و در یک نشست معاملاتی و از طریق تالارهای معاملات انجام می شود. در حال حاضر علاوه بر تالار حافظ که تالار اصلی معاملات است، تالارهای دیگری توسط بورس یا شرکت‌های کارگزاری در تهران و شهرهای دیگر دایر شده است. خرید و فروش اوراق بهادار مستلزم حضور سهام داران در تالارها نیست و سهام داران می‌توانند از طریق مراجعه به دفاتر شرکت‌های کارگزاری برای خرید و فروش اوراق بهادار اقدام کنند.

ورود سفارش به سامانه معاملاتی
پس از دریافت سفارش خرید یا فروش، کارگزار سفارش‌های دریافتی را با حفظ نوبت وارد سامانه ی معاملات می‌کند. اولویت‌بندی درخواست‌ها در صف تقاضای خرید(فروش) ابتدا براساس قیمت‌های پیشنهادی خرید(فروش) صورت می‌گیرد و از بالاترین(پایین‌ترین) تا پایین‌ترین(بالاترین) قیمت اولویت‌بندی می‌شوند. به عبارت دیگر در صف تقاضای خرید(فروش) سهام، اولویت با سفارش‌هایی است که قیمت پیشنهادی بالاتری(پایین‌تری) دارند. در صورتی که قیمت‌های پیشنهادی خرید(فروش) در دو یا چند سفارش یکسان باشند صف تقاضا(عرضه) براساس زمان ورود سفارش خرید(فروش) به سامانه ی معاملات اولویت‌بندی می‌شود و سفارشی که زودتر از دیگر سفارش‌ها وارد سامانه ی معاملات شده باشد از اولویت برخوردار است. باید به یاد داشت كه در مواقعی ممكن است سهم دارای صف باشد. یعنی تعداد زیادی خریدار سهم باشند بدون آنكه فروشنده ای باشد و یا عده زیادی مایل به فروش آن باشند ولی خریداری وجود نداشته باشد. در هر دو صورت ممكن است معامله ی سهم مورد نیاز چندین روز طول بكشد.

محدودیت های بورس
در بورس تهران تغییرات قیمت هر سهم در طول یك روز محدود است. به عبارت دیگر قیمت هر سهم در هر روز نسبت به قیمت بسته شدن روز قبل می تواند سه و نیم درصد بالا یا پایین برود. به عنوان مثال اگر قیمت سهم در آخر روز گذشته 1000 ریال باشد، امروز قیمت سهم حداكثر 1035 و حداقل 965 ریال خواهد شد. سهام شركت-ها ممكن است به دلایل مختلفی از قبیل مجمع عمومی و تعدیل سود خود بسته شوند. در اولین روزی كه نماد شركت دوباره باز می شود، تغییرات قیمت آن نامحدود است.
یكی دیگر از محدودیت های دیگر بورس تهران حجم مبناست. حجم مبنا درصدی از تعداد سهام شركت است كه توسط بورس تعیین می شود و برای اینكه تغییرات قیمت طی یك روز لحاظ شود باید سهام شركت حداقل به تعداد حجم مبنا معامله شود. در غیر این صورت تغییرات قیمت به اندازه نسبت حجم معامله شده به حجم مبنا خواهد بود. فرض كنید حجم مبنای شركتی 100 هزار سهم و تغییرات قیمت آن در روز جاری 2 درصد باشد. اگر 100 هزار سهم و بیشتر معامله شود، تغییر قیمت سهم برابر همان دو درصد خواهد بود ولی اگر به عنوان مثال تنها 50 هزار سهم معامله شود، قیمت سهم در آخر روز به میزان 50 هزار تقسیم بر 100 هزار ضربدر 2 درصد یعنی 1 درصد افزایش خواهد یافت. به همین دلیل قیمت سهامی كه با صف-های سنگین مواجه بوده و حجم معاملات آن ها پایین است در پایان روز تغییرات زیادی نخواهد یافت.

تسویه معاملات
پایاپای و تسویه معاملات توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تسویه وجوه و سه روز بعد از انجام معامله (T + 3) صورت می‌گیرد. البته در فردای روز خرید سهم می توان آن را فروخت ولی پول سهم فروخته شده را سه روز كاری پس از انجام معامله می توان از كارگزاری دریافت كرد.